Goed of Fout?
"In de middeleeuwen werden mensen gemiddeld maar zo’n dertig jaar."

Dit wijd verspreid geloof is fout. Dat wil zeggen, het geeft de verkeerde indruk. Wellicht is de officiële levensverwachting van een Middeleeuwse baby (bij geboorte) wel 30 jaar, maar dat betekent geenszins dat de meeste mensen rond hun 30ste stierven. Je moet er namelijk rekening mee houden dat een groot deel van de kinderen in die tijd stierf aan kinderziekten, of zelfs in het kraambed.

Wanneer je de levensverwachting bekijkt van een Middeleeuwer op zijn twintigste levensjaar, zie je namelijk een heel ander plaatje verschijnen. De meeste kinderziektes zijn rond het twintigste levensjaar voorbij, en wanneer je die eerste twee decennia dus hebt overleeft, maak je een aanzienlijk grotere kans om hogere leeftijden dan 30 te behalen. De gemiddelde levensverwachting in de Middeleeuwen voor 20-jarigen was dan ook ongeveer 64 jaar. Dat is maar liefst 33 jaar meer dan wat de meeste mensen geloven als ze aan de 30-jarige levensverwachting bij geboorte denken!

Hoe keek men in de vroege middeleeuwen aan tegen ouderdom?
Had men respect voor de ouden van dagen of werden bejaarden als een last gezien? Wat voor woorden gebruikte men voor ‘oud’ en vanaf welke leeftijd werd men als ‘bejaard’ beschouwd? Konden oude krijgers en oude koningen nog wel afdoende functioneren en hoe zat dat met oude vrouwen?

Ouderenzorg in de middeleeuwen
Al in de late Middeleeuwen konden hulpbehoevende ouderen terecht in een gasthuis. Als ze tenminste geld of bezittingen hadden om zich in de kopen. Maar dan waren ze de rest van hun leven zeker van een dak boven hun hoofd en voldoende – zij het sober – voedsel.

Volwassenen in de late Middeleeuwen hadden dus een reële kans zo oud te worden dat ze niet meer konden werken, en daarom was het verstandig maatregelen te treffen. In het zuiden van Europa waren de zaken eenvoudig geregeld. Daar was het gebruikelijk dat meerdere generaties onder één dak woonden, en trokken jonge echtparen vaak in bij de ouders van de bruidegom. Op die manier waren ouders met zonen verzekerd van zorg.

Maar in het noorden, en dus ook in de Nederlanden, lagen de zaken ingewikkelder. Daar begonnen jonggetrouwden een eigen huishouden. Soms was dat in de buurt van het ouderlijk huis, en dan konden kinderen en kleinkinderen de grootouders eventueel bijstaan. Maar jonge gezinnen konden ook elders een bestaan opbouwen. In Holland trokken ze in de late Middeleeuwen regelmatig naar de opkomende steden, terwijl de ouders op het platteland achterbleven, of in een andere stad. Dat maakte ‘mantelzorg’ ondoenlijk.

Ouderenzorg van alle tijden
Ouderenzorg is iets van alle tijden, hoe werdt er vroeger gedacht over ouderen zorg en hoe verhoudt zicht dat tot de hedendaagse kijk hierop? Kortom het beloofd een boeiende avond te worden waarbij verleden en heden tot elkaar gebracht zullen worden.

Het bijwonen van deze lezing kost €7,50, aanmelden bij de VUN.